Een erfenis met een testament beheren

Hand writing testament

De regels van het erfrecht zorgen ervoor dat de nakomelingen en de langstlevende echtgeno(o)t(e) (de reservataire erfgenamen) steeds rechten kunnen laten gelden op een minimaal deel van de nalatenschap (de reserve). Over het resterende deel (het beschikbare deel) kan de overledene beschikken bij (eigenhandig, notarieel of internationaal) testament om de een of andere erfgenaam te bevoordelen, een legaat te vermaken aan een vzw, aan een hulporganisatie...

Het testament is een officieel document

Een testament moet altijd schriftelijk worden opgesteld. Een mondeling testament heeft geen enkele waarde. Om geldig te zijn, moet het de persoonlijke wil van de overledene vertolken. Die kan in de loop van zijn leven verschillende testamenten opgemaakt hebben. In dat geval hebben ze allemaal dezelfde juridische waarde, tenzij bij herroeping, en op voorwaarde dat ze volgens de regels van de kunst zijn opgesteld. Een nietig, herroepen of vervallen legaat wordt als onbestaand beschouwd..

Er zijn drie soorten testamenten.

  • Het eigenhandig testament: volledig met de hand geschreven, gedagtekend en ondertekend door de erflater
  • Het notarieel testament: door de erflater gedicteerd aan de notaris, in aanwezigheid van twee getuigen of een andere notaris.
  • Het internationaal testament: is zeldzamer, wordt door de erflater persoonlijk aan de notaris overhandigd in aanwezigheid van twee getuigen

Goed om te weten
Het testament is een strikt persoonlijke akte. Een koppel kan bijvoorbeeld niet samen een testament opstellen in eenzelfde document, door beiden ondertekend.

Hoe vindt u een testament terug?

1. De overledene stelde een testament op bij de notaris of vertrouwde hem zijn eigenhandige testament toe.

  • De notaris die belast is met het opstellen van de akte van erfopvolging of de liquidatie van de successie, is verplicht om het centraal register van testamenten (CRT) te raadplegen om na te gaan of:
    • er een testament is
    • wanneer en bij welke notaris het werd opgesteld
    • bij wie het wordt bewaard.
  • U kan ook zelf te weten komen of de overledene een testament opmaakte en bij welke notaris het zich bevindt, en dat via de Koninklijke Federatie van het Belgisch Notariaat. Bij de brief met uw vraag voegt u een kopie van de overlijdensakte.

2. De overledene stelde eigenhandig een testament op zonder het aan een notaris toe te vertrouwen.

  • U loopt het risico het nooit terug te vinden, omdat het te goed verstopt is of omdat iemand het vond, maar het deed verdwijnen voordat de begunstigden ervan op de hoogte waren.

    Goed om te weten
    Als u de nalatenschapsaangifte zelf invult zonder de hulp van een notaris, is het mogelijk dat u helemaal niets weet van een testament. Het registratiekantoor waar men het attest van erfopvolging aanvroeg of de nalatenschapsaangifte indiende, verricht een laatste controle. Werd het testament bij het CRT geregistreerd, dan zal het normaal gezien weer opduiken.

De wet beschermt de echtgenoot en de afstammelingen

Een deel van de nalatenschap is door de wetgever voorbehouden voor bepaalde erfgenamen, de zgn. reservataire erfgenamen. Dit minimale deel van de nalatenschap waarop de reservataire erfgenamen aanspraak maken, noemt men de reserve. Het deel waarover de erflater vrij kan beschikken, is het beschikbaar deel.

De reserve wordt berekend op al wat de erflater bij overlijden nalaat vermeerderd met bepaalde schenkingen die de overledene tijdens zijn leven deed, dit is de zgn. fictieve massa.

Wie zijn de reservataire erfgenamen?

  • Afstammelingen
    De globale reserve van de kinderen bedraagt vanaf 1 september 2018 de helft van de fictieve massa, ongeacht het aantal kinderen. De individuele reserve waarop ieder kind minimaal recht heeft, is dan gelijk aan de helft gedeeld door het aantal kinderen.

    Voorheen varieerde deze reserve naargelang het aantal kinderen van de erflater (1 kind had een reserve van ½ van de fictieve massa, 2 kinderen hadden samen een reserve van 2/3, 3 of meer kinderen hadden een reserve van 3/4) : hoe meer kinderen, hoe kleiner de reserve van elk kind was.

Aantal kinderen Reserve per kind (*) Globale reserve Beschikbaar deel
1 1/2 1/2 1/2
2 1/4   1/3   1/2
3 (of meer) 1/6  1/4 1/2

  • Langstlevende echtgenoot
    De langstlevende echtgenoot heeft minstens recht op het vruchtgebruik op de helft van alle goederen van de nalatenschap, en in elk geval – zelfs als die helft daardoor wordt overschreden – op het vruchtgebruik op de gezinswoning, huisraad inbegrepen.

    Een wettelijk samenwonende partner heeft geen reserve.

    • Ouders

      Sinds 1 september 2018 hebben de ouders geen reserve meer in de nalatenschap van hun kinderen. Ze zijn wel nog wettelijk erfgenaam wanneer hun kind komt te overlijden zonder dat hij/zij zelf afstammelingen heeft nagelaten.

      Ter compensatie van de afschaffing van de ascendentenreserve, kunnen ouders wel aanspraak maken op een onderhoudsvordering ten laste van de nalatenschap wanneer hun kind is overleden zonder afstammelingen na te laten en wanneer zij ten tijde van of door het overlijden behoeftig zijn. Het levensonderhoud kan toegekend worden onder de vorm van een rente of kapitaal (waarvan de waarde nooit meer mag bedragen dan ¼ van de fictieve massa per ouder).

 

De erflater mag vrij beschikken over het beschikbaar deel

Het beschikbaar deel van de nalatenschap is het deel dat overblijft na aftrek van de wettelijke reserve en dat de overledene volgens zijn wilsbeschikking vrij kon toewijzen.

De drie soorten legaten

  • Het algemeen legaat waarbij een of meer personen de algemeenheid van de nagelaten goederen ontvangen
  • Het legaat onder algemene titel waarbij de erflater een bepaald deel (bv. al zijn onroerende goederen, de helft van zijn nalatenschap) van zijn goederen nalaat
  • Het bijzonder legaat waarbij aan de legataris iets anders dan een algemeen legaat of een legaat onder algemene titel wordt nagelaten (bv. een bepaalde geldsom, een bepaalde woning, …)

Was de erflater gezond van geest?

Wie een testament maakt, moet volledig bij zijn verstand, dus gezond van geest zijn op het ogenblik dat hij het opstelt. Als een testament werd opgesteld door iemand die niet voldoende helder van geest was en dat kan worden aangetoond, wordt het testament als nietig beschouwd. Volgens het Belgische recht moet wie een bewering aanvoert, er het bewijs van leveren. Dat bewijs kan geleverd worden met "alle middelen van recht", inclusief getuigenissen en vermoedens.

Welk bewijs moet u voor de rechtbank aanvoeren?

  • U moet bewijzen dat de overledene niet voldoende helder van geest was vlak vóór en vlak na de opstelling van zijn testament.
  • Er is dan een vermoeden dat dit ook het geval was op het ogenblik van de opstelling van het testament.

En als het bewijs aanvaard wordt?

  • Ofwel wordt teruggegrepen naar (een) vorig(e) testament(en), als er zijn.
  • Ofwel worden de regels van de wettelijke erfopvolging toegepast.

Meer info?

(*)

of afstammelingen van een vooroverleden kind die samen recht hebben op de reserve die het vooroverleden kind had kunnen opeisen